له شوون نۊسان ، ئاماده كردن و بڵاو كردن ئه لفباێ كوردی خوارنگ، چه ندین مه یل ئه ڕا م هاتگه س و له تیانا وه هه ڵوژاردن ناو زووان كوردی زاراوه ێ خوارنگ ئشاره كریاس.
زووان كوردی ك ئندامێك له شاخه كان شه ماڵ خۆه ر ئاواێ زووان كان ئیرانییه، ك خوه ێ ئندامێك له زووانه كان هندو ئیرانییه ك ئه وێش و نوره ێ خوه ێ ئندامیك له زووانه كان هندوئروپاییه.
زووان ناسه كانێه لێك ك له باره ێ زووان كوردی تاووتۊ كردنه، ئی زووان وه سه ر چه ندین گروو جوراجور دابه ش كه ن. ئه وێك فره تر زه ق كه ێتوه، شیوه ێ دابه ش كردنه كه س، ك نۊسره كان فره جار هاونه زه ر نییه ن. تازه ئه و به شه له زووان كوردی ك فره له نۊسره كان له ژێر ناو دێمێلی، هه ورامی، گورانی ـ زازا ناوی به ن، مكنزی وه زووانێك قه ێر كوردی هه ساوێ كه ێت.
هه ر چه ن ئییه یه ی كار ئلمی ، ته هقیقی و زاون شناسییه، ئه ما له ئاماج فكر سیاسی، گروویی، جوقرافیای و گوزه شته ی نۊسره كان له ئه مان نه وییس. ئه گر وه فكر پشت ناونایین زاراوه كان زوان كوردی ته وه جو بكه یم، ئه ڕامان ده ر كه فێت ك فره تر له ناو ئێل و مه نته قه وه سه رچاوه گرێد. ئه ڕا نموونه، گورانی، سورانی ، بادینانی یا كرماشانی.
دانان ناو یه ی ئێل یا شار و مه نته قه، له سه ر یه ی زاراوه ك له لایان چه ن گروو ئشتمائی، ئێلیه ڵ جوراوجور و له چه ن مه نته قه ێ له یه ك جیا قسه وه پێ كرید ، نه ته نیا له چه و زووان ناسیوه یه ی كار ئلمی قابل قه بوول نییه و یه ی كار سه ر سه ری چه و له لێ كرێد، به ڵكۆ له خزمه ت یه كیه تی و ته بای له به ین قسه كه ریه ل وه ئه و به شه له زووان كوردی نییه. هه تا زه مینه ساز ته فره قه و دوچه وه كییه.
ئه ما یه ی ده سه ێتر له نۊسره كان له وانه مكنزی و زبیهی وه شێوه ێكتر زووان كوردی دابه شكردن كردنه. فكر پشت شێوه ێ دابه شكردنكه یان نه مه نته قه ی و ئێلی، به لكۆ مه وقئه یه ت جوقرافیاییه. ئه ڕا نموونه كوردی خوارنگ ك توانی شامڵ زاراوه كان گورانی، هه ورامی كه لووڕی، له كی و فه ێلی بوود، وه نه زه ر من نه ته نیا یه ی هه ڵوژاردن دروس، به ڵكو فره تر ها له خزمه ت یه كیه تی به ین مه ردم كرماشان، ئیلام و گه رمیانه. چۊنكه فه رق و جیاوازی له به ین ئی زاراوه یه له ، فره تر له فه رق و جیاوازی به ین ئه ره بی عراقی و عه ره بی مراكش نییه .
دابه شكردن زاراوه كان زووان كوردی وه گروویه ل بان، ناوه راس و خوارنگ زه مینه خوه شكه ره ئه ڕا بناخدانان یه ی زووان كوردی یه كگترگ.
فه رق زووان و زاراوه ( له هجه) فره تر یه ی مه سله ی سیاسییه، تا یه ی مه سله ی زووان ناسی
| م. ايزدی ١٩٩٢ | ا. حسن پور ١٩٨٩ | مَکنزی ١٩٨١ | ج. نَبَز ١٩٧٦ | ذَ بيهی ١٩٦٧ |
| بادينانی | کرمانجی | گروه شمالی | کرمانجی شمالی | گروه شمالی |
| سورانی | سورانی | گروه مرکزی | کرمانجی ميانه | گروه مرکزی |
| دِ مِلی | اورامانی | غير کردی | گورانی \ زازا | اورامانی \ دِ مِلی |
| گورانی | کرماشانی | گروه جنوبی | کرمانجی جنوبی | گروه جنوبی |
ئه ڕا نموونه كرواسی و سربی دوو زاراوه ی یه ی زووانن. هه ر چه ن وه شێوه ێ جیاواز نۊسیه ن و له لایان مه ردمیه ل وه داشتن دین جوراجور قسه وه پێان كرید. وه ده لیله ل سیاسی جور دوو زووان جیاواز هه ساو كریه ن.
مه قه دونی له بلغارستان جور زاراوه چه و له لێ كرید، له هالێكدا وڵات مقدونیا وه یه ی زووان موسته قڵ ناوی به ن. جیاوازی و فه رق له به ین زووان ئیتالیای ك له شاره كان ئتالیا قسه وه پیان كرید، فره تر تا فه رق و جیاوازی به ین زووان سوئدی، نوروژی و دانماركی. ئه وان وه زاراوه یه ل زووان ئیتالیای ناوبریه ن، له هالێكدا ئیان هه ركامیان جور یه ی زووان موسته قل هه ساو كریه ن. ئه ڕا گشت لاێك دیاره ئه ڕا چه، و ئهتیاج وه ته وزی نیه رێد.
تاجیكی، ئفقانی فره تر جور زاراوه كان زوان پارسی وه نه زه ر دیییه ن تا ئه وه ێك جور زوانیه لێك موسته قل.
فره له زاراوه كان گروو خوارنگ زووان كوردی وه زووان پارسی نزیكن تا وه زاراوه ێ كورمانجی بان. هه ساو كردن باقی گروویه ل زووان كوردی جور زاراوه كان كوردی سورانی یا كورمانجی، یه ی ئیده سیاسییه و له نه زه ر زووان ناسیوه هۊچ پشتیوانه ێ ئلمی نه یرێد.
تاریخ ئستفاده و نۊسان وه كوردی خوارنگ چووتوه ئه ڕا زیاتر له هه زار سال وه له ئیسه. یه ی پارچه شێئر که له سه ر پوس جانه وه رێك وه کوردی خوارنگ نۊسیاس ، له مه ڕ هه زار میر وه ده س هاتێگه، ک تاریخه که ی چوتوه ئه ڕا 1200 سال وه ر له ئیسه. له هالیکدا تاریخ ئستفاده له کوردی سورانی و کورمانجی له چه ند سه د سال زیاتر نییه.
