houra-Fera ghadiama
محققان شروع هوره را زمان اهورا مزدا مي دانندهوره نداي حق طلبي بوده و كرداري نيك، پنداري نيك و گفتاري نيك را آواز كرده است امروزه بعضي از افراد و خصوصاً قاريان قرآن با تلاوت آيات اين كتاب آسماني آوازي را سر مي دهند كه پيام خدا را كه پاكي، فرزانگي و حقانيت است سر مي دهد.
در مناطق كرد نشين غرب كشور خصوصاًَ استانهاي ايلام وكرمانشاه هنرمندان بزرگي وجود دارند كه خواندن آواز هوره را به حد كمال رسانيده اند، از سرايندگان بزرگ اين آواز در گذشته مي توان به شادروان داراخان و مرحوم علي نظر اشاره نمود.
سيد قلي كشاورز، سيد علي اصغر كردستاني، ابراهيم حسيني، ايل خان اركوازي، ياسم ياسمي، كريم صادقي و... هوره خوانان معروف استان هاي ايلام، كرمانشاه و كردستان هستند اما پس از مرحوم علي نظر، سيد قلي كشاورز سرآمد همه هنرمندان اين گونه موسيقي است
گروهي از محققان ادبيات عاميانه معتقدند كه قديمي ترين اجرا كنندگان و سازندگان ترانه هاي عاميانه مثل هوره مردمان جوامع عشايري وچوپانان بوده اند كه در هنگام چراندن گله در مراتع و كوهپايه هاي سرسبز از سر ذوق يا دلتنگي بدان پرداخته اند .
گونه ديگر هوره ( مويه يا مور) است كه در شيون ومراسم سوگواري افراد بيشتر به وسيله زنان ودر بعضي نقاط توسط مردان خوانده مي شود. موضوعات هوره مختلف است از جمله:وصف طبيعت، وصف معشوق ، وصف جنگها ، كوچ كردن ، وشرح هجران وفراق و....
نمونه ابيات هوره
وصف عشق وعاشقي
وه زولف سيه كردي پاوه نم <<>> چمان ئه سير چاي ده ماونم
(با زلف سياه مرا پايبند عشق خود كردي ،مثل اينكه اسير چاه دماوند هستم)
له دوره وهاتي وتم يه ياره <<>> گلاره م كوور بوود يه خوو ريواره
از دور كه آمدي تصور كردم كه اين همان دوستم است ،چشمم كور شود ،اينكه رهگذر است) )
وصف طبيعت" "
په ل په ل داره يل، بي وا و بي واران <<>> سه وزكه ي له بان شيشه مه غاران
(درختان پرشاخه و برگ بدون باد و باران روي تخته سنگها سبز مي شوند )
مباراک له یاران پاکی *راستی*نیستی*ردا
له ی فه سل هه نار همیشه ره نگین
موباراک که یمن گه ردن ئازادی
وه یه ک ویشیمن گه ردن ئازادی
هه میشه خوش بین له ری راستی
هوره اصيل‌ترين آواي باستاني ايران زمين و شناسنامه فرهنگي وشفاهی ملت ایران است
مصاحبه مفصل ایرنا
يك كارشناس موسيقي گفت: "هوره" اصيل‌ترين آواي باستاني ايران زمين و شناسنامه فرهنگي و شفاهي ملت ايران است كه متاسفانه رو به فراموشي مي رود
" رضا موزوني " در جشنواره موسيقي مقامي غرب كشور با عنوان " آواهاي باستاني با محوريت هوره " در تالار غدير كرمانشاه افزود بيشتر محققان و مورخان قدمت هوره را چند هزار سال مي‌دانند اما به دليل در دست نداشتن سند مكتوب تاريخ دقيق آن مشخص نيست وي با اشاره به جايگاه موسيقي در ميان ساكنان غرب كشور گفت: فرزند زاگرس‌نشين با موسيقي متولد مي‌شود، بالندگي و رشد مي‌يابد و با موسيقي مي‌ميرد وي افزود: تحقيقات نشان مي‌دهد هوره نخست يك آواي نيايشي و آواي خوانش متون باستاني بوده و كلمه هوره نيز از لفظ اهورامزدا گرفته شده است
وي گفت: هوره مادر آواهاي باستاني است اما متاسفانه كساني كه امروز هوره گوش مي‌كنند يا مي‌خوانند مورد بي‌مهري و كم لطفي و حتي تمسخر قرار مي‌گيرند و اگر كسي موسيقي بيگانه گوش كند به قول امروزي‌ها نشانه باكلاسي است
وي گفت: اما من مي‌خواهم بگويم هوره شناسنامه فرهنگي و شفاهي ما است و اگر بخواهيم بگوييم ايراني هستيم هوره را نشان مي‌دهيم وي اشاره كرد: هوره يك ظرف موميايي بوده كه بسياري از فرهنگهاي گذشته را تا امروز سالم به ما رسانده در حالي كه بسياري از عناصر فرهنگي ما به دليل اينكه مكتوب نبوده از بين رفته است وي در خصوص موسيقي هوره گفت: هوره از ريتم آزاد پيروي مي‌كند و اشعار آن ۱۰هجايي بر وزن " مستفعلاتن ، مستفعلاتن و يا فعولن ، فعولن " است و اشعاري كه از اين وزن خارج شود
در قالب هوره نمي‌گنجد اين كارشناس افزود: هوره خوانها بايد شاعر هم باشند چون وقتي در مقام دو صدايي مي‌خوانند
بايد به يكديگر جواب بدهند وي گفت: اگر دقت كنيم مي‌بينيم هوره خوانها هنگام خواندن يك دست را بر گوش خود
مي‌گذارند و اين نشان از تمركز و دقت خاص هوره خوان در خواندن دارد وي گفت: هوره ۱۴مقام دارد كه شش مقام آن در منطقه كلهر كرمانشاه استفاده مي‌شود . به گفته وي يكي از انواع خوانش هوره قاچاقي چر ناميده مي‌شود كه زماني كه مردم مورد حمله
دشمن قرار مي‌گرفتند و يا احتمال دستگيري آنها در مرزها وجود داشته با آوايي خاص به صورت زمزمه مي‌خواندند و اين نشان از ارزشمندي و دلبستگي بسيار زياد مردم منطقه به اين آواي باستاني است وي افزود: از ديگر انواع مقام‌هاي هوره مي‌توان به سحري ، بان مله‌اي ، سرسواري ، دو دنگي ، اركوازي چر و پا و موري را نام برد وي گفت : بيشترين حس و حال براي خواندن هوره خوانها بلندي‌ها بوده است كه نشان از بلند نظري مردم كرد دارد وي اشاره كرد: سن هوره خوانها اكثرا" زياد بوده است زيرا انسانهاي شادي هستند كه شادي را به مردم انتقال مي‌دهند
موزوني گفت : خانه هوره خوان خانه مردم وخانه مردم خانه هوره خوان بوده و هوره خوان چنان ارزشي براي مخاطبان داشته كه در هنگام خواندن تمام مخاطبان سراپا گوش مي‌شدند و ميان خواندن هوره خوان كلمات و جملاتي مرتبط با اشعار وي به كار ي‌بردند
به گفته اين كارشناس هوره اگر كمي با لحن آرامتر خوانده شود لوره و اگر با لحني غمگين خوانده شود كزه ناميده مي‌شود
وي اظهار داشت : ابيات هوره بسيار غني و پر معنا است كه بعضي از آنها از ادبيات فولكلور منطقه گرفته شده و برخي هم في‌البداهه توسط هوره خوان سروده مي‌شود
وي در پايان گفت : با شناخت بيشتر اين آواي باستاني اين واقعيت آشكار مي‌شود كه نبايد هوره اين آواي باستاني را دست كم بگيريم و حداقل توقع اين است كه اگر كسي دوستش ندارد مسخره‌اش نكند
وي افزود: اين را بدانيم رفتن به سوي هوره نشانه بي‌كلاسي نيست بلكه نشانه خودباوري است و اميد است اين شناسنامه فرهنگي ما همچنان پا بر جا بماند و هوره خوانها مورد لطف بيشتري قرار بگيرند
F.Moradi <> ئه ڕا زووان كوردی زاراوه ێ خوارنگ
له شوون نۊسان ، ئاماده كردن و بڵاو كردن ئه لفباێ كوردی خوارنگ، چه ندین مه یل ئه ڕا م هاتگه س و له تیانا وه هه ڵوژاردن ناو زووان كوردی زاراوه ێ خوارنگ ئشاره كریاس.
زووان كوردی ك ئندامێك له شاخه كان شه ماڵ خۆه ر ئاواێ زووان كان ئیرانییه، ك خوه ێ ئندامێك له زووانه كان هندو ئیرانییه ك ئه وێش و نوره ێ خوه ێ ئندامیك له زووانه كان هندوئروپاییه.
زووان ناسه كانێه لێك ك له باره ێ زووان كوردی تاووتۊ كردنه، ئی زووان وه سه ر چه ندین گروو جوراجور دابه ش كه ن. ئه وێك فره تر زه ق كه ێتوه، شیوه ێ دابه ش كردنه كه س، ك نۊسره كان فره جار هاونه زه ر نییه ن. تازه ئه و به شه له زووان كوردی ك فره له نۊسره كان له ژێر ناو دێمێلی، هه ورامی، گورانی ـ زازا ناوی به ن، مكنزی وه زووانێك قه ێر كوردی هه ساوێ كه ێت.
هه ر چه ن ئییه یه ی كار ئلمی ، ته هقیقی و زاون شناسییه، ئه ما له ئاماج فكر سیاسی، گروویی، جوقرافیای و گوزه شته ی نۊسره كان له ئه مان نه وییس. ئه گر وه فكر پشت ناونایین زاراوه كان زوان كوردی ته وه جو بكه یم، ئه ڕامان ده ر كه فێت ك فره تر له ناو ئێل و مه نته قه وه سه رچاوه گرێد. ئه ڕا نموونه، گورانی، سورانی ، بادینانی یا كرماشانی.
دانان ناو یه ی ئێل یا شار و مه نته قه، له سه ر یه ی زاراوه ك له لایان چه ن گروو ئشتمائی، ئێلیه ڵ جوراوجور و له چه ن مه نته قه ێ له یه ك جیا قسه وه پێ كرید ، نه ته نیا له چه و زووان ناسیوه یه ی كار ئلمی قابل قه بوول نییه و یه ی كار سه ر سه ری چه و له لێ كرێد، به ڵكۆ له خزمه ت یه كیه تی و ته بای له به ین قسه كه ریه ل وه ئه و به شه له زووان كوردی نییه. هه تا زه مینه ساز ته فره قه و دوچه وه كییه.
ئه ما یه ی ده سه ێتر له نۊسره كان له وانه مكنزی و زبیهی وه شێوه ێكتر زووان كوردی دابه شكردن كردنه. فكر پشت شێوه ێ دابه شكردنكه یان نه مه نته قه ی و ئێلی، به لكۆ مه وقئه یه ت جوقرافیاییه. ئه ڕا نموونه كوردی خوارنگ ك توانی شامڵ زاراوه كان گورانی، هه ورامی كه لووڕی، له كی و فه ێلی بوود، وه نه زه ر من نه ته نیا یه ی هه ڵوژاردن دروس، به ڵكو فره تر ها له خزمه ت یه كیه تی به ین مه ردم كرماشان، ئیلام و گه رمیانه. چۊنكه فه رق و جیاوازی له به ین ئی زاراوه یه له ، فره تر له فه رق و جیاوازی به ین ئه ره بی عراقی و عه ره بی مراكش نییه .
دابه شكردن زاراوه كان زووان كوردی وه گروویه ل بان، ناوه راس و خوارنگ زه مینه خوه شكه ره ئه ڕا بناخدانان یه ی زووان كوردی یه كگترگ.
فه رق زووان و زاراوه ( له هجه) فره تر یه ی مه سله ی سیاسییه، تا یه ی مه سله ی زووان ناسی
| م. ايزدی ١٩٩٢ | ا. حسن پور ١٩٨٩ | مَکنزی ١٩٨١ | ج. نَبَز ١٩٧٦ | ذَ بيهی ١٩٦٧ |
| بادينانی | کرمانجی | گروه شمالی | کرمانجی شمالی | گروه شمالی |
| سورانی | سورانی | گروه مرکزی | کرمانجی ميانه | گروه مرکزی |
| دِ مِلی | اورامانی | غير کردی | گورانی \ زازا | اورامانی \ دِ مِلی |
| گورانی | کرماشانی | گروه جنوبی | کرمانجی جنوبی | گروه جنوبی |
ئه ڕا نموونه كرواسی و سربی دوو زاراوه ی یه ی زووانن. هه ر چه ن وه شێوه ێ جیاواز نۊسیه ن و له لایان مه ردمیه ل وه داشتن دین جوراجور قسه وه پێان كرید. وه ده لیله ل سیاسی جور دوو زووان جیاواز هه ساو كریه ن.
مه قه دونی له بلغارستان جور زاراوه چه و له لێ كرید، له هالێكدا وڵات مقدونیا وه یه ی زووان موسته قڵ ناوی به ن. جیاوازی و فه رق له به ین زووان ئیتالیای ك له شاره كان ئتالیا قسه وه پیان كرید، فره تر تا فه رق و جیاوازی به ین زووان سوئدی، نوروژی و دانماركی. ئه وان وه زاراوه یه ل زووان ئیتالیای ناوبریه ن، له هالێكدا ئیان هه ركامیان جور یه ی زووان موسته قل هه ساو كریه ن. ئه ڕا گشت لاێك دیاره ئه ڕا چه، و ئهتیاج وه ته وزی نیه رێد.
تاجیكی، ئفقانی فره تر جور زاراوه كان زوان پارسی وه نه زه ر دیییه ن تا ئه وه ێك جور زوانیه لێك موسته قل.
فره له زاراوه كان گروو خوارنگ زووان كوردی وه زووان پارسی نزیكن تا وه زاراوه ێ كورمانجی بان. هه ساو كردن باقی گروویه ل زووان كوردی جور زاراوه كان كوردی سورانی یا كورمانجی، یه ی ئیده سیاسییه و له نه زه ر زووان ناسیوه هۊچ پشتیوانه ێ ئلمی نه یرێد.
تاریخ ئستفاده و نۊسان وه كوردی خوارنگ چووتوه ئه ڕا زیاتر له هه زار سال وه له ئیسه. یه ی پارچه شێئر که له سه ر پوس جانه وه رێك وه کوردی خوارنگ نۊسیاس ، له مه ڕ هه زار میر وه ده س هاتێگه، ک تاریخه که ی چوتوه ئه ڕا 1200 سال وه ر له ئیسه. له هالیکدا تاریخ ئستفاده له کوردی سورانی و کورمانجی له چه ند سه د سال زیاتر نییه.
